توزیع‌های لینوکسی

مقدمه

لینوکس در سال 1991 توسط Linus Torvalds به عنوان یک پروژه شخصی آغاز شد. هدف او ایجاد یک سیستم‌عامل متن‌باز و رایگان بود که بتواند به عنوان جایگزینی برای سیستم‌عامل‌های تجاری مانند ویندوز و مکینتاش عمل کند. با گذشت زمان، این پروژه به یک جامعه بزرگ از توسعه‌دهندگان و کاربران تبدیل شد که هر کدام سهمی در توسعه و گسترش آن داشتند.

لینوکس طی بیش از سه دهه به یکی از اصلی‌ترین ستون‌های دنیای فناوری تبدیل شده است. فلسفه متن‌باز، جامعه پرشور و قابلیت انعطاف بالا، از لینوکس یک ابزار قدرتمند ساخته‌اند که هم در دسکتاپ‌های شخصی و هم در بزرگ‌ترین سرورهای جهان حضور دارد. با توجه به تنوع توزیع‌های موجود، هر کاربر می‌تواند بسته به نیاز و مهارت خود، توزیع مناسب را انتخاب کرده و از قدرت لینوکس بهره‌مند شود.

مهمترین توزیع‌های لینوکسی

یک توزیع لینوکس (Linux Distribution) سیستم‌عاملی است که بر پایه لینوکس ساخته شده و به عبارت بهتر، از لینوکس به عنوان هسته (Kernel) استفاده می‌کند. هسته یا کرنل مهمترین قسمت و در واقع، قلب یک سیستم‌عامل است اما برای خلق یک سیستم‌عامل علاوه بر کرنل به ابزارها و کتابخانه‌های سیستمی (مثل ابزارهای GNU)، محیط کاربری (متنی یا گرافیکی) و نرم‌افزارهای پیش‌فرض مثل مرورگر وب یا ادیتور متن هم نیاز است.
یک توزیع لینوکسی که به اختصار Distro هم نامیده می‌شود، از لینوکس به عنوان کرنل استفاده می‌کند و سایر ابزارها را طوری برمی‌گزیند که برای هدف خاصی مناسب باشند. مثلاً هدف یک توزیع این است که کاربرپسند باشد و برای کاربران تازه‌کار مناسب باشد، یک توزیع می‌تواند دولوپرها و برنامه‌نوسان را هدف قرار دهد و یک توزیع دیگر ممکن است برای محیط‌های سروری و تخصصی مناسب باشد.
در ادامه، تعدادی از مهمترین و محبوب‌ترین توزیع‌های لینوکسی را معرفی و بررسی می‌کنیم.

توزیع‌های اصلی یا مادر

از زمان انتشار لینوکس تاکنون بیش از ۶۰۰ توزیع لینوکسی ساخته و منتشر شده که از این میان، حدود ۲۰۰ تای این توزیع‌ها به صورت فعالانه و منظم توسعه داده شده و بروزرسانی می‌شوند. با این وجود، همه‌ی این توزیع‌ها مستقل نیستند و از صفر ساخته نمی‌شوند، بلکه یک توزیع مادر را به عنوان مبنا تعیین کرده و از آن به عنوان زیرساخت اصلی استفاده می‌کنند. مهمترین توزیع‌های مادر که مبنای توسعه و ساخت توزیع‌های دیگر هستند عبارتند از: توزیع Debian، توزیع RedHat و توزیع Arch Linux.

توزیع Debian و توزیع‌های مشتق‌شده از آن

Debian یکی از قدیمی‌ترین، پایدارترین و تأثیرگذارترین توزیع‌های لینوکس است که اولین نسخه آن در سال ۱۹۹۳ توسط یان مرداک منتشر شد. هدف اصلی این پروژه، ایجاد یک سیستم‌عامل کاملاً آزاد، با کیفیت بالا و توسط جامعه کاربری بود. دبیان شهرت خود را مرهون ثبات بالا، پشتیبانی از معماری‌های مختلف سخت‌افزاری، و سیستم Package manager قدرتمندش به نام APT است. این توزیع در محیط‌های سرور، دسکتاپ، و حتی در بسیاری از پروژه‌های صنعتی و علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برخی از مهمترین توزیع‌های مشتق‌شده از دبیان عبارتند از:

• Ubuntu: اوبونتو محبوب‌ترین توزیع مشتق‌شده از دبیان است که در سال ۲۰۰۴ توسط شرکت Canonical معرفی شد. هدف اصلی اوبونتو، ارائه‌ی یک سیستم‌عامل لینوکسی ساده، کاربرپسند و مناسب برای کاربران تازه‌کار تا حرفه‌ای است. این توزیع با انتشار منظم نسخه‌های جدید، رابط گرافیکی زیبا و پشتیبانی نرم‌افزاری گسترده، توانسته نقش مهمی در گسترش استفاده از لینوکس در دسکتاپ و کلود ایفا کند. اوبونتو همچنین پایه‌ی توزیع‌های دیگر مانند Linux Mint و Zorin OS است.
• Linux Mint: لینوکس مینت بر پایه اوبونتو و دبیان ساخته شده و تمرکز آن بر سادگی، سبکی و تجربه‌ای مشابه ویندوز است. این توزیع برای کاربرانی که از ویندوز به لینوکس مهاجرت می‌کنند بسیار مناسب است، چراکه دارای رابط کاربری سنتی و نرم‌افزارهای کاربردی از پیش نصب‌شده است. مینت معمولاً درایورهای سخت‌افزاری و کدک‌های چندرسانه‌ای را نیز به صورت پیش‌فرض ارائه می‌دهد که آن را برای استفاده روزمره آماده‌تر می‌کند.
• Kali Linux: کالی لینوکس توزیعی امنیت‌محور و تخصصی است که توسط Offensive Security توسعه یافته و بر پایه دبیان ساخته شده است. این توزیع به‌طور خاص برای تست نفوذ، امنیت شبکه و هک اخلاقی طراحی شده و شامل صدها ابزار پیش‌فرض برای اسکن، نفوذ، مهندسی اجتماعی، رمزنگاری، تحلیل بدافزار و غیره است. Kali Linux انتخاب اول بسیاری از کارشناسان امنیت سایبری در سراسر جهان است.

توزیع RedHat و توزیع‌های مشتق‌شده از آن

Red Hat Enterprise Linux (RHEL) یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین توزیع‌های لینوکس در دنیای سازمانی و تجاری است. این توزیع ابتدا در دهه ۱۹۹۰ معرفی شد و بعدها به عنوان یک محصول تجاری با پشتیبانی حرفه‌ای توسط شرکت Red Hat توسعه یافت. تمرکز اصلی RHEL بر پایداری، امنیت، و پشتیبانی بلندمدت است و به همین دلیل به طور گسترده در دیتاسنترها، شرکت‌های بزرگ، سرورها و محیط‌های حساس استفاده می‌شود. Red Hat به جای نرم‌افزارهای به‌روز و جدید، بر نرم‌افزارهای تست‌شده و پایدار تکیه می‌کند. هرچند RHEL تجاری است و نسخه رایگان آن مستقیم در دسترس نیست، ولی کد منبع آن به صورت متن‌باز ارائه می‌شود. این موضوع باعث شده توزیع‌های رایگان و متن‌باز دیگری از روی آن ساخته شوند.

• Fedora: فدورا توزیعی سریع، نوآورانه و پیشرفته است که توسط جامعه و با پشتیبانی Red Hat توسعه می‌یابد. فدورا در واقع نقش آزمایشگاه نوآوری Red Hat را دارد و ویژگی‌ها، بسته‌ها و تکنولوژی‌های جدید ابتدا در فدورا تست می‌شوند و در صورت پایداری به RHEL منتقل می‌گردند. فدورا به‌روزرسانی‌های مکرر دارد و برای توسعه‌دهندگان، علاقه‌مندان به تکنولوژی‌های جدید و کاربران حرفه‌ای انتخابی عالی است.
• CentOS: سال‌ها نسخه‌ای رایگان و سازگار باینری با RHEL بود که در محیط‌های سروری بسیار پرکاربرد بود. این توزیع برای کسانی مناسب بود که می‌خواستند از امکانات RHEL استفاده کنند بدون آن‌که هزینه پشتیبانی تجاری بپردازند. اما در سال ۲۰۲۰ شرکت Red Hat تصمیم گرفت CentOS را به پروژه‌ای به نام CentOS Stream تغییر دهد که نسخه‌ای بین فدورا و RHEL است. این تصمیم باعث شد برخی کاربران به دنبال جایگزین‌های دیگر بروند.
• AlmaLinux: یکی از جایگزین‌های اصلی CentOS است که توسط جامعه و با حمایت شرکت CloudLinux ساخته شد. این توزیع یک کپی باینری کامل از RHEL است و هدف آن ارائه توزیعی رایگان، پایدار و مناسب برای استفاده در محیط‌های تولیدی (Production) است. AlmaLinux در مدت کوتاهی توانست اعتماد بسیاری از کاربران حرفه‌ای را به خود جلب کند.
• Rocky Linux: یک توزیع جدید و جایگزین CentOS است که توسط یکی از بنیان‌گذاران اولیه CentOS یعنی گرگ کِر ایجاد شد. این توزیع هم کاملاً با RHEL سازگار است و تمرکز آن بر پایداری و طول عمر در محیط‌های سازمانی است. این توزیع به سرعت تبدیل به یکی از گزینه‌های محبوب برای شرکت‌هایی شد که پس از توقف سنتی CentOS به دنبال جایگزین بودند.

این‌که می‌گوییم «اوبونتو بر پایه دبیان است»، یعنی اوبونتو از سورس‌گد، پکیج‌ها و ساختار کلی دبیان استفاده می‌کند و آن را به عنوان زیرساخت اصلی خود به‌کار می‌برد. اما تیم توسعه اوبونتو این زیرساخت را تغییر می‌دهد، به‌روزرسانی می‌کند، نرم‌افزارهایی را اضافه یا حذف می‌کند، رابط کاربری ساده‌تری طراحی می‌کند و در نهایت، آن را به‌صورت یک توزیع جدید و قابل استفاده برای عموم منتشر می‌کند.