در دنیای توسعه نرم‌افزار، همیشه نیاز داریم تغییرات کد را به دقت ثبت کنیم، به نسخه‌های قبلی
برگردیم یا تغییراتی را که توسط افراد مختلف ایجاد شده، با هم ترکیب کنیم. این وظایف را نمی‌توان به‌صورت دستی یا با
ابزارهای ساده مدیریت کرد. به همین دلیل، چیزی به نام سیستم کنترل نسخه (Version Control System)
یا VCS به‌وجود آمده تا مدیریت تغییرات را به‌شکلی مطمئن، حرفه‌ای و منعطف انجام دهد.
سیستم‌های کنترل نسخه نه تنها توسعه نرم‌افزار را سریع‌تر و ایمن‌تر می‌کنند، بلکه همکاری بین اعضای
تیم را هم ساده می‌کنند. این ابزارها امکان شاخه‌سازی، آزمایش بدون ریسک، و نگهداری تاریخچه را
فراهم می‌کنند و نقش حیاتی در فرآیند توسعه مدرن دارند.
تعریف یک سیستم کنترل نسخه
سیستم کنترل نسخه یا VCS ابزاری است که تغییرات ایجادشده در فایل‌ها (عمدتاً فایل‌های کد) را ثبت و ذخیره
می‌کند. این سیستم به کاربران اجازه می‌دهد نسخه‌های مختلف فایل را ببینند، در صورت لزوم به نسخه‌های قبلی
برگردند، یا حتی شاخه‌هایی (branches) از مسیر اصلی پروژه ایجاد کنند تا به‌صورت موازی روی
قابلیت‌های جدید کار کنند.
برای مثال، وقتی شما یک پروژه نرم‌افزاری را توسعه می‌دهید، ممکن است بخواهید ویژگی جدیدی را امتحان
کنید، اما نگران خراب شدن کد فعلی باشید. با یک VCS، می‌توانید یک شاخه جداگانه ایجاد
کرده، تغییرات را اعمال کنید و در صورت رضایت، آن را به نسخه اصلی اضافه کنید.
اولین دلیل اهمیت VCS، پشتیبانی از قابلیت بازگشت به نسخه‌های قبلی است. اگر کدی دچار باگ شد یا عملکردی
خراب شد، شما می‌توانید به نسخه‌ی سالم قبلی برگردید. این امکان از ایجاد مشکلات بزرگی جلوگیری
می‌کند.
دومین نکته، کار تیمی امن و مؤثر است. وقتی چند نفر به صورت همزمان روی یک پروژه کار می‌کنند، اگر
سیستم کنترل نسخه نباشد، ممکن است فایل‌های یکدیگر را بازنویسی یا خراب کنند. VCS این مشکل را حل
می‌کند. همچنین می‌توانید ببینید چه کسی، چه تغییری، در چه زمانی اعمال کرده است. این شفافیت به
مدیریت بهتر پروژه کمک می‌کند.
انواع سیستم‌های کنترل نسخه
به طوز کلی، سه نوع VCS داریم که
هرکدام ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند و بر اساس نوع پروژه، تیم و زیرساخت، انتخاب
متفاوتی می‌توان داشت.
در ادامه هرکدام از این سه نوع سیستم را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.
سیستم‌های کنترل نسخه محلی (Local VCS)
این نوع سیستم‌ها به‌صورت لوکال روی کامپیوتر شما نصب می‌شوند و تمام تاریخچه تغییرات را در یک
دیتابیس لوکال ذخیره می‌کنند. این سیستم‌ها معمولاً ساده و سریع هستند اما در صورتی که مشکلی برای کامپیوتر یا دیتابیس ایجاد شود، تاریخچه تغییرات هم از بین می‌رود.
RCS یا Revision Control Syatem یک نمونه از این نوع سیستم است. این سیستم‌ها برای پروژه‌های کوچک و
فردی مناسب هستند، اما برای پروژه‌های بزرگ و تیمی کارایی ندارند. چون در چنین پروژه‌هایی، نیاز به
اشتراک‌گذاری تغییرات با دیگر اعضای تیم وجود دارد و این کار به‌صورت دستی و با کپی کردن فایل‌ها
انجام می‌شود که احتمال خطا را افزایش می‌دهد.
سیستم‌های کنترل نسخه متمرکز (Centralized VCS)
در این نوع، یک سرور مرکزی وجود دارد که تمام تاریخچه نسخه‌ها در آن ذخیره می‌شود. همه
توسعه‌دهندگان به آن سرور متصل می‌شوند و تغییرات خود را روی آن اعمال یا دریافت می‌کنند.
ابزارهایی مثل Subversion (SVN) یا CVS از این نوع هستند. در این سیستم، اگر اتصال اینترنتی یا سرور
قطع شود، توسعه‌دهندگان نمی‌توانند تغییرات خود را ارسال یا دریافت کنند. همچنین خرابی سرور منجر به
از بین رفتن کل پروژه می‌شود، مگر اینکه پشتیبان‌گیری خوبی انجام شده باشد.
معماری یک VCS از نوع متمرکز
با این حال، این سیستم‌ها ساختار ساده‌ای دارند و برای تیم‌های کوچک با ساختار مدیریتی متمرکز مناسب
هستند.
سیستم‌های کنترل نسخه توزیع‌شده (Distributed VCS)
این نوع سیستم‌ها به هر توسعه‌دهنده اجازه می‌دهند که یک کپی کامل از تاریخچه پروژه را روی
کامپیوتر خود داشته باشد. در واقع، هر توسعه‌دهنده یک سرور محلی دارد و می‌تواند تغییرات را به‌صورت
محلی ذخیره کند و سپس آن‌ها را با سرور مرکزی همگام‌سازی کند.
در این سیستم‌ها، هر توسعه‌دهنده می‌تواند به‌صورت مستقل کار کند و در صورت نیاز، تغییرات را با
دیگران به اشتراک بگذارد. این کار باعث می‌شود که کار کردن با این سیستم‌ها سریع‌تر و امن‌تر باشد.
ابزارهایی مانند Git، Mercurial، و Bazaar در این دسته قرار می‌گیرند. Git، که در ادامه بیشتر با آن
آشنا خواهیم شد، یکی از قوی‌ترین و محبوب‌ترین ابزارهای این دسته است.
معماری یک VCS از نوع توزیع‌شده
مزیت بزرگ این سیستم‌ها، امکان کار آفلاین، سرعت بالا و امنیت بیشتر است. حتی اگر سرور مرکزی از بین
برود، هر توسعه‌دهنده یک کپی کامل دارد و می‌تواند پروژه را بازیابی کند.
